Wat maakt een kerk tot een kerk. Vanuit de verte is vooral de toren die het buurtschap bepaald. Langs de rijksweg zijn het de kerken die steun bieden aan de omgeving. “Oh!, daar ligt Hoogmade met die groen koperen uitgeslagen toren.” Dichterbij is de kerk het middelpunt van een gemeenschap. Ik bezoek graag kerken in binnen- en buitenland, omdat ze zo verschillend kunnen zijn. Altijd opvallend is het glas in lood in de enorme ramen. Het lichtinval zorgt voor een mooi schouwspel en geeft de kerk een extra dimensie. Zo ook in onze eigen Laurentius. Maar nu even niet.
De ramen zijn verwijderd en met hout afgetimmerd en worden eveneens gerestaureerd. Restauratie wil zeggen, met oorspronkelijke materialen herstellen en pas alleen dan vervangen als het echt niet anders kan. En dat principe hangt men aan in Glasatelier 2000 in Nootdorp, die de ramen na 137 jaar onder handen nemen. Een waar familiebedrijf, allemaal Zantmannen en een Zandvrouw. Ruud heeft samen met zijn vrouw en broer John een eigen bedrijf opgezet in het Industriegebied van Nootdorp. Jarenlang hebben de broers in de restauratie van glas-in-lood gezeten en in 2000 werd het tijd om voor zichzelf te gaan beginnen. De liefde voor het vak ligt aan de ruim 30 jaar ervaring ten grondslag. De liefde is inmiddels overgeslagen op 2 zonen, die eveneens in het bedrijf actief zijn. De een als restaurateur en de ander behartigt de zakelijk kant. Het bedrijf heeft al vele kerken onder handen genomen, hun eerste project was de oude kerk in Delft, en inmiddels kerken in Den Haag en Rotterdam of andere monumenten. Nu is onze kerk aan de beurt.
Ik mocht een kijkje nemen in hun atelier waar ik getuige mocht zijn van deze monnikenklus. De ramen zijn weken geleden verwijderd en de eerste komt deze week terug. In het atelier liggen rijen ramen gestapeld in vloeipapier en langs de wanden staan de mooie oude ronde ramen van boven de ingang en die van de zijbeuken. Er wordt vanaf de bouwtekening er gewerkt, de ramen zijn genummerd en in vakken onder verdeeld. Het oude lood is verwijderd en op patroon liggen de puzzelstukjes tussen vloeipapier te wachten op terugzetting. Per stukje worden oude restje lood verwijderd en schoongemaakt. Dan wordt er met stroken lood de vorm aangegeven en het glas terug geplaatst. Als het glas erg veel breuken heeft wordt het vervangen, behalve de gebrandschilderde stukken.
Deze worden met een speciaal soort uv lijm gelijmd en gedroogd en als het echt niet anders kan wordt het patroon door John opnieuw geschilderd. Vele kleuren verf staan op een rij met klinkende namen als antiek rood en zilvergeel dat gebruikt wordt voor de kronen en kelken. De verf is in poedervorm wordt met water, spiritus en Arabische gom gemengd en vloeibaar aangebracht op het glas. Als de verf droog is kan het bewerkt worden en bijvoorbeeld lijnen in gebracht worden. In een speciale over wordt de verf erin gebrand op een temperatuur van wel 640 graden verhit en zakt de verf in het glas. Het branden met deze moderne oven in 10 minuten en een kwartier afkoelen. Vroeger moest het echt in een pottenbakkersoven, dan werd er een dag gebakken en een dag droogtijd. Het nieuwe stukje glas is praktisch niet te onderscheiden, wel als het vlak voor je neus ligt, maar het effect tegen zonlicht is verpletterend. De kerk bevat 38 ramen, die weer onder verdeeld zijn in panelen.
Hij is bezig met raam 42 en die heeft drie panelen onder, drie in het midden en een er bovenop. Hij komt op zo’n 300 panelen. Het uit elkaar halen, verloden en waterdicht maken is allemaal op dezelfde procedé, als dat in 1800 werd gedaan. Ik krijg visoenen van Stompwijk in die tijd, met paard en wagen worden de materialen over zandwegen aangeleverd, vanuit donkere werkplaatsen. Eeltige handen en stoffige koppen. Van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat wordt er gezwoegd om de kinderschare eten te kunnen geven….
Nu worden de materialen kant en klaar aangeleverd. Ik denk dat Ruud zo sterk is, maar het 8 mm dikke lood is buigzaam en laat zich makkelijk in vorm aanbrengen. Het glas duwt hij tussen het nieuwe lood. Zo vanzelfsprekend is dat nog niet, want er gaat nog een discussie of er bij bepaalde ramen toch niet in het oude lood moet blijven. Het wachten is op toestemming. Dat doet Ruud pijn want hij wil gewoon goed werk afleveren en alles vervangen. Om het model er in te houden worden er kleine spijkertje in de houten onderlaag getikt. De kruispunten van lood worden gelast aan de binnenzijde, de buitenzijde wordt dicht gesmeerd met waterdicht laagje. Elk raam heeft een buitenrand, de zogenaamde breukranden. De glazenier toen heeft het glas 1,5 cm in de voeg geplaatst, nu wordt er een brede loodrand omgezet van 15 mm breed en het lood valt in het cement, zodat er geen druk op de ramen komt. De glas i loodramen worden nu tussen twee andere glazen ruiten geplaatst, dan blijven ze beter beschermd.
Alle aandacht gaat nu uit naar de restauratie. Ze blijven open staan voor nieuwe eigentijdse opdrachten. Glas in lood is blijvend mooi in bovenlichtjes, deuren en serres. De showroom toont prachtige modellen van deze tijd. Het bezoek aan het glasatelier heeft mij nieuw inzicht gegeven en dit oude vakmanschap. Zelfs dusdanig dat ik in de pastorie, waar we toch al jaren gehuisvest zijn, mij ineens bewust wordt van al het aparte glas in de deuren en zijstijlen. Wit helder en matglas in lengte strepen in de ontvangsthal en een deur met bobbelig glas richting sacristie.
Verhelderend dus.
Petra Oliehoek– van Es